Το πλέον αναγνωρίσιμο σύμβολο της Νέας Υόρκης, το Άγαλμα της Ελευθερίας, έφθασε σαν σήμερα το 1885 στο λιμάνι της πόλης από τη Γαλλία.
Σύμβολο ελευθερίας και του αμερικάνικου ονείρου που διεκδίκησαν οι μετανάστες στη “γη της επαγγελίας.”
Το Άγαλμα της Ελευθερίας, ή αλλιώς η Ελευθερία που διαφωτίζει τον κόσμο είναι περίπου 90 μέτρα και εικονίζει την Ελευθερία ως γυναικεία μορφή, να κρατά στο υψωμένο δεξί της χέρι έναν πυρσό και στο αριστερό της μια πλάκα στην οποία αναγράφεται η ημερομηνία “4 Ιουλίου 1776”, η ημέρα ανεξαρτησίας των Ηνωμένων Πολιτειών.
Η ιδέα του αγάλματος ανήκει στον Γάλλο ιστορικό Εντουάρ ντε Λαμπουλέ, ο οποίος πρότεινε να κατασκευαστεί ένα μνημείο προς τιμήν της γαλλοαμερικανικής φιλίας.
Το 1874, ο Φρεντερίκ Μπαρτολντί, έμπειρος γλύπτης, άρχισε να εργάζεται στο Παρίσι για την κατασκευή του χρησιμοποιώντας ένα παλιότερο σχέδιό του που είχε απορριφθεί. Συγκεκριμένα ο Μπαρτολντί είχε προτείνει στην κυβέρνηση της Αιγύπτου να χρηματοδοτήσει την κατασκευή ενός γιγάντiου αγάλματος στο πνεύμα του αρχαίου ελληνικού Κολοσσού της Ρόδου με αφορμή τα εγκαίνια της διώρυγας του Σουέζ.
Το άγαλμα θα αναπαριστούσε μια νεαρή Αιγύπτια χωρική με μαντήλα που θα κρατούσε έναν πυρσό, θα τοποθετούνταν στο Πορτ Σάιντ και θα είχε τίτλο “η Αίγυπτος διαφωτίζει την Ασία”. Αλλά η Αίγυπτος που είχε ήδη επενδύσει τεράστια χρηματικά ποσά και πολύ χρόνο για την κατασκευή της διώρυγας αρνήθηκε να χρηματοδοτήσει το άγαλμα και προτίμησε να χτίσει στη θέση του έναν φάρο ύψους 55 μέτρων.
Όταν ο Λαμπουλέ πρότεινε στον Μπαρτολντί να κατασκευάσει ένα άγαλμα για την γαλλοαμερικανική φιλία, ο Μπαρτολντί βρήκε την ευκαιρία να χρησιμοποιήσει το σχέδιό του και η Αιγύπτια φελάχα μετατράπηκε σε κολοσσιαία θεά ενώ ο τίτλος του αγάλματος άλλαξε και έγινε “η Ελευθερία διαφωτίζει τον κόσμο.”
Τη στατική δομή του αγάλματος μελέτησε ο μηχανικός Γκυστάβ Άιφελ, για την κατασκευή ενός τεράστιου χαλύβδινου σκελετού. Τον σκελετό αυτό κάλυψε ο Μπαρτολντί με φύλλα χαλκού σφυρηλατημένα στο χέρι για να δώσει στο άγαλμα την μορφή που ήθελε. Το κολοσσιαίο άγαλμα αποσυναρμολογήθηκε σε 350 κομμάτια και μεταφέρθηκε στις ΗΠΑ το 1885, όπου συναρμολογήθηκε ξανά.
Η θέση του ορίστηκε από το Κογκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτή η Ελευθερία έπρεπε να τοποθετηθεί στη συγκεκριμένη νησίδα, από όπου είναι ορατή σε όποιον μπαίνει ή βγαίνει από το λιμάνι της Νέας Υόρκης.
Το άγαλμα εγκαινιάστηκε στις 28 Οκτωβρίου του 1886 υπό την παρουσία μόνο δύο γυναικών, της συζύγου του Μπαρτολντί και την κόρη του προέδρου της γαλλικής επιτροπής, γεγονός που θεωρηθηκε οξύμορο αφού το άγαλμα απεικόνιζε μία γυναίκα.
Η επίσημη δικαιολογία ήταν ότι δεν είχαν προσκληθεί γυναίκες για λόγους ασφαλείας αλλά ορισμένες σουφραζέτες κατάφεραν να πλησιάσουν με πλοίο που είχαν ναυλώσει για αυτόν τον σκοπό. Γιατί πέρα και πάνω από όλα, αυτό το άγαλμα ήταν πολιτική.
Η Μητέρα των εξόριστων
Το 1903, μετά από πρωτοβουλία της φιλάνθρωπου Τζορτζίνα Σκάιλερ, τοποθετήθηκε στη βάση του αγάλματος πλακέτα που αναγράφει το σονέτο της ποιήτριας και ακτιβίστριας Έμμα Λάζαρους “Ο Νέος Κολοσσός” που είχε γραφτεί το 1883 με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για την ανέγερση του αγάλματος. Το ποίημα αντιπαρέβαλε στο αρρενωπό αρχαίο ελληνικό άγαλμα του Κολοσσού της Ρόδου το Άγαλμα της Ελευθερίας ως σύμβολο μητρικής ισχύoς και ισότητας που αντί να στέκεται φρουρός όπως ο αρχαίος Κολοσσός εκείνη, η “Μητέρα των εξόριστων” στέκεται στο λιμάνι καλοσωρίζοντας τους ξένους κραυγάζοντας “με χείλη βουβά” το καλωσήρθες.
Το ποίημα της Λάζαρους που μέχρι σήμερα παραμένει ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα ποιήματα της σύγχρονης εποχής, μετέτρεψε το άγαλμα της ελευθερίας από σύμβολο του διεθνούς ρεπουμπλικανισμού, όπως ήταν η πρόθεση του Μπαρτολντί, σε σύμβολο μητρικής φιλοξενίας και ελπίδας για τους απανταχού κατατρεγμένους.
Η φράση “δώστε σε μένα τους φτωχούς, τους καταφρονεμένους σας” έγινε σύμβολο των Η.Π.Α. ως χώρα που προωθεί την ελευθερία και τα τα ανθρώπινα δικαιώματα αλλά και ως χώρα υποδοχής μεταναστών η εργασία των οποίων συνέβαλλε στην ανάπτυξή της. Γράφει η Λάζαρους:
Δεν μοιάζει με τον μπρούτζινο τον κολοσσό της Ρόδου
Που τα κυρίαρχα σκέλη του σε δυο στεριές πατούσαν·
Εδώ στις πύλες του Ωκεανού τις δυτικές θα στέκει
Μι’ αντρογυναίκα με πυρσό, που αντίς για φλόγα υψώνει
Την αστραπή αιχμάλωτη, και τ’ όνομά της: Μάνα,
Μητέρα των εξόριστων. Από τον φάρο – χέρι της
Φωτοβολάει ως πέρα παγκόσμιο καλωσόρισμα
Και μ’ ένα βλέμμα ήρεμο στ’ απάνεμο λιμάνι
Δεσπόζει που δυο δίδυμες πόλεις το περιζώνουν.
“Κρατείστε εσείς τις τελετές Χώρες Παλιές», κραυγάζει.
“Δώστε σε μένα τους φτωχούς, τους καταφρονεμένους σας
Που τσάκισαν οι συμφορές και λαχταρούν γι’ ανάσα
Ελεύθερη, στείλτε μου εδώ τους ανεμοδαρμένους,
Τους άστεγους, τους ναυαγούς κι όλο τ’ ανθρωπολόι
Που περισσεύει ανέλπιδο στις σκυθρωπές ακτές σας.
Πίσω απ’ την πύλη τη χρυσή τη λάμπα μου ανυψώνω.”
Η Λάζαρους δεν είναι η μόνη ποιήτρια που αναφέρθηκε στο σύμβολο που ελάχιστοι ξέρουν την ιστορία και τον ουσιαστικά φεμινιστικό συμβολισμό του.
Ο Κώστας Καριωτάκης έγραψε το “Στο άγαλμα της Ελευθερίας* που φωτίζει τον κόσμο” περίπου έναν αιώνα πριν. Το ποίημα περιέχεται στη συλλογή Ελεγεία και Σάτιρες (1927) και είναι από τα λίγα ποιήματα του Καρυωτάκη που παρουσιάζουν, εκτός από τα κοινά χαρακτηριστικά της ποίησής του, και πολιτικό ενδιαφέρον.
Λευτεριά, Λευτεριά, σχίζει, δαγκάνει
τους ουρανούς το στέμμα σου. Το φως σου,
χωρίς να καίει, τυφλώνει το λαό σου.
Πεταλούδες χρυσές οι Αμερικάνοι,
λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει
σήμερα το υπερούσιο* μέταλλό σου.Λευτεριά, Λευτεριά, θα σ’ αγοράσουν
έμποροι και κονσόρτσια* κι εβραίοι.
Είναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη,
πολλές οι αμαρτίες, που θα διαβάσουν
οι γενεές, όταν σε παρομοιάσουν
με το πορτρέτο του Dorian Gray*.Λευτεριά, Λευτεριά, σε νοσταλγούνε,
μακρινά δάση, ρημαγμένοι κήποι,
όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη
σαν έπαθλο του αγώνος, και μοχθούνε,
και τη ζωή τους εξακολουθούνε,
νεκροί που η καθιέρωσις* τους λείπει.
Η κλιματική αλλαγή εχθρός της
Η “Ελευθερία” ακριβώς όπως και η Βενετία, είναι μερικά από τα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς που απειλούνται από την κλιματική αλλαγή, όπως επισημαίνεται σε έκθεση του ΟΗΕ.
Ειδικότερα στην περίπτωση του αγάλματος της Ελευθερίας “όσο σταθερό και άτρωτο μπορεί να φαίνεται διατρέχει έναν σημαντικό κίνδυνο” εξαιτίας της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, των πλημμυρών και των καταιγίδων που είναι όλο και περισσότερο βίαιες εξαιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη, τονίζεται στην έκθεση.
Με τίτλο “Παγκόσμια Κληρονομιά και τουρισμός ενώπιον της κλιματικής αλλαγής”, η έκθεση μελετά 31 φυσικές και πολιτιστικές τοποθεσίες σε 29 χώρες και συντάχθηκε από κοινού από την Ουνέσκο, το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (PNUE) και τη μη κυβερνητική οργάνωση Union of concerned scientists (UCS).
Η έκθεση επικεντρώνεται σε ορισμένους από τους πλέον δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς: η Βενετία, το άγαλμα της Ελευθερίας, το πάρκο του Γελοουστόουν (ΗΠΑ), τα νησιά Γκαλαπάγκος (Ισημερινός), η Καρταχένα (Κολομβία), το εθνικό πάρκο Σιρετόκο (Ιαπωνία), η προστατευόμενη περιοχή Ουάντι Ρουμ (Ιορδανία) ή ο κοραλλιογενής ύφαλος στη Νέα Καληδονία.
Το σκηνικό που διαγράφεται μετά τη σύνθεση πολλών ερευνών είναι ανησυχητικό. “Όλες οι περιοχές που διερευνήθηκαν έχουν ήδη υποστεί κάποιου βαθμού επιπτώσεις λόγω της κλιματικής αλλαγής” υπογράμμισε ο Άνταμ Μάρκαμ του UCS, ένας εκ των συντακτών.
“Το πρόβλημα υφίσταται ήδη αυτή τη στιγμή σε αυτούς τους χώρους, και σε κάθε περίπτωση, θα επιδεινωθεί στο μέλλον”, πρόσθεσε ο ίδιος στο γαλλικό πρακτορείο.
“Εάν η εξαιρετική αυτή αξία σε παγκόσμιο επίπεδο” αυτών των τοποθεσιών επιδεινωθεί, η βιομηχανία του τουρισμού και οι οικονομίες των χωρών που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τον τουρισμό θα πληγούν ιδιαίτερα” προσθέτει.
Οι επιστήμονες υπενθυμίζουν ακόμη μια φορά την αναγκαιότητα να περιοριστεί η αύξηση της θερμοκρασίας το μέγιστο στους 2 βαθμούς Κελσίου, όπως έχει συμφωνηθεί -εις μάτην- στη διάσκεψη για την κλιματική αλλαγή στο Παρίσι.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται
Βλέποντας έναν άλλον ορίζοντα, το άγαλμα της Ελευθερίας βρίσκεται στη Λέσβο, στην περιοχή Τσαμάκια της Μυτιλήνης και πιο συγκεκριμένα στη θέση όπου έως και το 1922 βρισκόταν το φρούριο Καστρέλι.
Δημιουργός φέρεται να είναι ο γλύπτης Γρηγόριος Ζευγώλης, ενώ το σχέδιο επιμελήθηκε ο Λέσβιος ζωγράφος Γεώργιος Ιακωβίδης.
Οι ομοιότητες με τον “μεγάλο αδελφό” που βρίσκεται στη Νέα Υόρκη είναι πολλές: και τα δύο βρίσκονται σε είσοδο λιμανιού, έχουν υπερμέγεθες βάθρο, κρατούν έναν πυρσό με το δεξί χέρι και είναι κατασκευασμένα από μπρούτζο. Ωστόσο, η εντύπωση ότι αποτελεί αντίγραφο του αγάλματος της Ελευθερίας της Νέας Υόρκης είναι εσφαλμένη καθώς τα εγκαίνια του αγάλματος έγιναν το 1930.
Κάτω από αυτό το άγαλμα σήμερα, οι αιτούντες ασύλου επιβιβάζονται στα πλοία για μια νέα ζωή μακριά από τα παιχνίδια πολέμου. Και η ιστορία επιβεβαιώνεται.