Δεν είναι η σιωπή φωνή: 18 κείμενα που έσπασαν τον γύψο της δικτατορίας της 21ης Απριλίου

Δεκαοχτώ κείμενα που εκδόθηκαν τον Ιούλιο του 1970 από τις εκδόσεις “Κέδρος” έσπασαν τη λογοκρισία της χούντας των συνταγματαρχών εκκωφαντικά.

Τα 18 κείμενα, κυκλοφορούν σε 3.000 αντίτυπα από τον Κέδρο και γίνονται ανάρπαστα. Η έκδοση εξαντλείται μέσα σε λίγες μέρες ενώ ακολουθούν δεκάδες εκδόσεις τόσο στα ελληνικά όσο και σε άλλες γλώσσες για αυτή τη συμφωνία του πνεύματος ενάντια στη χούντα.

Τρία χρόνια μετά την 21η Απριλίου του 1967 δεκαοχτώ συγγραφείς –όλοι προερχόμενοι από πολύ διαφορετικές πολιτικές αφετηρίες– σπάνε τη σιωπή τους με λογοτεχνικά αριστουργήματα όπως ο “Στόχος” του Μανώλη Αναγνωστάκη ή τη διαχρονικά επίκαιρη “Υπεροψία και μέθη”.

Στην  έκδοση συμμετέχει και ο Γιώργος Σεφέρης που ένα χρόνο νωρίτερα, είχε κάνει την περίφημη δήλωσή του εναντίον της δικτατορίας -αν και ήδη είχε αργήσει αρκετά.

Η απόφαση του Σεφέρη να εκφράσει δημόσια πολιτική θέση ήταν η αφορμή για να συσπειρωθεί γύρω του μια αντίσταση του πνεύματος στην οποία πρωτοστάτησε ο εξίσου σπουδαίος Στρατής Τσίρκας που έπεισε τον Σεφέρη να συμμετέχει στην έκδοση εμ τις γάτες του που δεν άντεξαν το φαρμάκι.

Οι συγγραφείς ενσυνείδητα προστάτεψαν την εκδότρια του Κέδρου Αθηνά Καλλιανέση καθώς ως “υπεύθυνοι εκδότες σύμφωνα με τον νόμο” εμφανίζονται οι Μανόλης Αναγνωστάκης, Αλέξανδρος Αργυρίου, Ρόδης Ρούφος, Θ. Δ. Φραγκόπουλος, Αλέξανδρος Κοτζιάς, Τάκης Κουφόπουλος και Νίκος Κάσδαγλης.

“Το βιβλίο κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 1970 και γνώρισε τεράστια επιτυχία, αν ληφθούν υπόψη τα δεδομένα της εποχής. Η πρώτη έκδοση, για την οποία τυπώθηκαν 3.000 αντίτυπα, εξαντλείται μέσα σε έναν μήνα. Στον κολοφώνα, βέβαια, αναφέρεται ένα τιράζ μόνο 1.000 αντιτύπων, επειδή υπήρχε ο φόβος της κατάσχεσης. Σε έξι μήνες έχουν εξαντληθεί τέσσερις εκδόσεις, δηλαδή 12.000 αντίτυπα” γράφει η Νινέττα Μακρυνικόλα.

“Η έκδοση χαιρετίστηκε με εγκωμιαστικά σχόλια στο εξωτερικό, ξένοι ραδιοφωνικοί σταθμοί αναφέρονται στο βιβλίο με ενθουσιασμό, ολόκληρο ή αποσπασματικά μεταφράζεται σε άλλες γλώσσες. Και δεν αποκλείεται σ’ αυτήν ακριβώς την απήχησή του να οφείλεται το γεγονός της μη κατάσχεσής του από το δικτατορικό καθεστώς” σημειώνει η Μάρω Δούκα στο “Αρχειοτάξιο” τον Οκτώβριο του 2012.

Πιο επίκαιρα από ποτέ

Περίπου ένα χρόνο μετά, τον Μάρτιο του 1971, με αφορμή τις εκδηλώσεις της χούντας για τα 150 χρόνια από την Επανάσταση του ’21, Σεφέρης και Τσίρκας υπογράφουν πρώτοι το κείμενο 133 πνευματικών ανθρώπων. Σε αυτό αναφέρεται μεταξύ άλλων:

“…(Η Επανάσταση) Υπήρξε εξέγερση του λαού κατά της τυραννίας… Είχε στόχους, ταυτόχρονα και αδιαίρετα την εθνική ανεξαρτησία και τη λαϊκή κυριαρχία… Ξαναζωντάνεψε την πανάρχαια δημοκρατική παράδοση των Ελλήνων. Αποτελεί θεμελιώδη υποθήκη του ’21, εκφρασμένη στα συνταγματικά κείμενα του αγωνιζόμενου Ελληνισμού ότι ένα έθνος τότε μόνο είναι αληθινά ελεύθερο, όταν είναι ελεύθεροι όλοι οι πολίτες του.”

Μέσα στην εκκωφαντική σιωπή των πνευματικών ανθρώπων των ημερών μας η θαρραλέα αυτή έκδοση του 1970 μοιάζει εξωφρενικά και επώδυνα επίκαιρη.

Ο Θανάσης Βαλτινός θυμάται

Με αφορμή την επέτειο το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού τιμά την ιστορική έκδοση των “Δεκαοχτώ κειμένων” με τον Θανάση Βαλτινό, τον τελευταίο εν ζωή από τους συγγραφείς της ιστορικής έκδοσης στην οποία και συμμετείχε με το διήγημα “Ο γύψος” να αφηγείται στο video ανέκδοτες ιστορίες για τα χρόνια που η σιωπή ήταν για κάποιους φωνή.

Στο video ο Βαλτινός εξιστορεί άγνωστες λεπτομέρειες της έκδοσης αλλά και τις χυδαίες αντιδράσεις του χουντικού καθεστώτος που από την πρώτη στιγμή έβαλε στο στόχαστρο τους καλλιτέχνες και τους ανθρώπους των γραμμάτων επιβάλλοντας λογοκρισία.

Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας οι συνταγματάρχες επέβαλαν λογοκρισία, απαγόρευσαν βιβλία, συνέλαβαν και βασάνισαν λογοτέχνες και αυτή η έκδοση το καλοκαίρι του 1970 ήρθε να δώσει τέλος σε μια μακρά περίοδο σιωπής.

Όπως αναφέρουν στον πρόλογο της συλλογικής έκδοσης του 1970 οι συγγραφείς “επιχειρούμε να επαναλάβουμε, με τον εκφραστικό μας τρόπο ο καθένας, την πίστη μας σε κάποιες θεμελιακές αξίες, με πρώτη ανάμεσά τους το δικαίωμα της ελεύθερης πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας, που δεν θα παύσουμε να διεκδικούμε και που συνδέεται αναπόσπαστα με το σεβασμό της γνώμης και της αξιοπρέπειας όλων ανεξαίρετα των δημιουργών, αλλά και του κάθε ανθρώπου.”

Τιμής ένεκεν, πρώτο στη σειρά το ποίημα του νομπελίστα Γιώργου Σεφέρη “Οι γάτες του Αϊ-Νικόλα” και ακολουθούν: Μικρός διάλογος (Καίη Τσιτσελή), Ο ηθοποιός (Τάκης Κουφόπουλος), Το ραντάρ (Σπύρος Πλασκοβίτης), Επιστρέφοντας (Αλέξανδρος Κοτζιάς), Νύχτες (Τάκης Σινόπουλος), Μία μαρτυρία (Νόρα Αναγνωστάκη), Ο υποψήφιος (Ρόδης Ρούφος), Ο γιατρός Ινεότης (Γιώργος Χειμωνάς), Ελ Προκαραδόρ (Θ. Δ. Φραγκόπουλος), Αλλαξοκαιριά (Στρατής Τσίρκας), Ο στόχος (Μανόλης Αναγνωστάκης), Υπεροψία και μέθη (ο ποιητής και η ιστορία) (Δ. Ν. Μαρωνίτης), Άθως (Νίκος Κάσδαγλης), Ο γύψος (Θανάσης Βαλτινός), Αγία Κυριακή στο βράχο (Μένης Κουμανταρέας), Σήματα διαβάσεων (Λίνα Κάσδαγλη), Το ύφος μιας γλώσσας και η γλώσσα ενός ύφος (Αλέξανδρος Αργυρίου).