BBC: γιατί το Spirited Away είναι πιο τρομακτικά επίκαιρο από ποτέ

Με αφορμή τα 20 χρόνια από την πρεμιέρα του βραβευμένου με Όσκαρ το 2001  “Spirited Away” (Ταξίδι στη χώρα των θαυμάτων για τους Έλληνες μεταφραστές) του Χαγιάο Μιγιαζάκι αλλά και τη θεατρική μεταφορά του σε σκηνή του Τόκιο του 2022, η Arwa Haider γράφει στο BBC γιατί η ταινία με ηρωίδα μια 10χρονη Τσιχίρο εξακολουθεί να είναι δημοφιλής, αφυπνισμένη και εμβληματική για περισσότερους από έναν λόγους.

Στην ταινία η δεκάχρονη βρίσκεται παγιδευμένη σε ένα κόσμο γεμάτο από πνεύματα, μάγισσες και στοιχειά -ένα κόσμο όπου τα ξόρκια έχουν δύναμη και ισχύ. Σε αυτό τον κόσμο που παγιδεύτηκε η Τσιχίρο όταν οι γονείς της αποπλανήθηκαν από πειρασμούς και κατανάλωση.

Σίγουρα όχι το πρώτο αλλά σίγουρα το πιο ριζοσπαστικό ιαπωνικό animation με τους νόμους της αγοράς, η επιτυχία του Spirited Away έκανε την Disney να επαναδιαπραγματευτεί τα δικαιώματα με το ιαπωνικό στούντιο και έφερε στις ΗΠΑ μια νέα αναγέννηση των anime.

H περιπέτεια της Τσιχίρο έρχεται και συνεχίζει την παράδοση των επιτυχημένων κινουμένων σχεδίων από την Ιαπωνία όπως το Magic Boy and The Tale Of The White Serpent του studio Toei Animation που είχε αποπλανήσει τους θεατές το 1961 ή τις anime τηλεοπτικές σειρές Science Ninja Team Gatchaman (βλ. Η Μάχη Των Πλανητών) και Pokemon ή το αποκαλυπτικά εκρηκτικό Akira που έδωσε στην οθόνη ο Katsuhiro Otomo το 1988.

Δύο δεκαετίες μετά η ταινία υπενθυμίζει τις αξίες του δημιουργού της και έτσι κερδίζει το στοίχημα της αθανασίας. Γιατί στις ταινίες του Μιγιαζάκι, ενός animator που ονόμασε το στούντιο του Ghibli -έναν ιταλικό όρο με ρίζες στην αραβική γλώσσα που σημαίνει “καυτός άνεμος της ερήμου”- το περιβάλλον είναι Θεός, η Φύση είναι ένας κόσμος γεμάτο μαγεία και οι άνθρωποι είναι γυμνοί από κάθε χάρη ως παράγοντες καταστροφής και άκρατου καταναλωτισμού.

Ο Μιγιαζάκι μιλάει στη γλώσσα των millennials, εκφράζοντας στις ταινίες του την περιβαλλοντική ανησυχία για έναν κόσμο που καταστρέφεται μπροστά στα μάτια τους.

Ο κόσμος μέσα από τα μάτια ενός παιδιού

Το Spirited Away δεν είναι το πρώτο δείγμα δουλειάς του εμβληματικού δημιουργού που επιλέγει τα παιδιά από τους μεγάλους, τα δάση από τις μεγαλουπόλεις, την πάλη για το περιβάλλον από την απληστία. Με βαθιά ριζωμένες τις ιαπωνικές αξίες της παράδοσης στο έργο του ο Μιγιαζάκι αφυπνίζει με αφηγήματα που υπερασπίζονται τις πιο επίκαιρες αξίες του σήμερα. Στις ταινίες του το κακό έρχεται από τον άνθρωπο και η παντοδύναμη φύση πρέπει να ενισχυθεί.

Θίγοντας την περιβαλλοντική ατζέντα, απαιτώντας σεβασμό για τη φύση, ακούγοντας τα πνεύματα και τους φανταστικούς δράκους και παλεύοντας για ένα πιο δίκαιο κόσμο με τη συμπεριληπτικότητα να οργιάζει, ο κυνικός Μιγιαζάκι κατάφερε όσα λίγοι μπόρεσαν. Να αναδείξει τη βιωσιμότητα του πλανήτη σε σκοπό ζωής.

“Πολλές εταιρείες έχουν υιοθετήσει οικολογικά θέματα ως ένα κόλπο να προσελκύσουν κοινό αλλά ο Μιγιαζάκι πάει την υπόθεση παραπέρα” σχολιάζει στο BBC ο συγγραφέας, μεταφραστής και γνώστης της anime κουλτούρας στη Βρετανία Dr Jonathan Clements. Για τον Μιγιαζάκι ο κόσμος πρέπει να επιστρέψει στα παιδιά και τους φίλους τους στη Φύση.

Ο ίδιος δεν είναι και ιδιαίτερα αισιόδοξος άλλωστε για το μέλλον της ανθρωπότητας σε έναν πλανήτη που δολοφονείται από τον άκρατο καταναλωτισμό όπως φάνηκε στη συνέντευξη του στο The New Yorker το 2015:

Ο ανθρώπινος πληθυσμός θα μπορούσε απλώς ξαφνικά να εξαφανιστεί! Μίλησα με έναν εμπειρογνώμονα για αυτό πρόσφατα, και του ζήτησα να μου πει αλήθεια. Μου επιβεβαίωσε ότι ο πλανήτης μπορεί να είναι βιώσιμος το πολύ για μισό αιώνα ακόμη αν συνεχίσουμε να καταναλώνουμε με αυτό το φρενήρη ρυθμό. Ελπίζω να ζήσω άλλα 30 χρόνια. Θέλω να δω τη θάλασσα να ανεβαίνει πάνω από το Τόκιο και τον πύργο του τηλεοπτικού NTV να γίνεται νησί. Θα ήθελα να δω το Μανχάταν κάτω από το νερό. Χρήματα και επιθυμία – όλα αυτά θα καταρρεύσουν και θα επιστρέψει στη Γη το άγριο, πράσινο χόρτο.”

Βέβαια στις ταινίες του ο Μιγιαζάκι δεν είναι τόσο απαισιόδοξος. Σε μια κεντρική σκηνή του Spirited Away η Τσιχίρο αναλαμβάνει να ξεβρωμίσει ένα πνεύμα που μύριζε φριχτά. Αν και όλοι απέφευγαν το πλάσμα η 10χρονη το προσέγγισε με συμπόνια και το καθάρισε ανακαλύπτοντας κάτω από τη δυσωδία ένα ιερό πνεύμα ποταμού που είχε κατασπαράξει η ρύπανση, η μόλυνση, ό,τι αποβάλλει ο άνθρωπος μετά την κατανάλωση του. Σίγουρα τίποτα δεν είναι τυχαίο.

Έκτακτο δελτίο κλιματικής αφύπνισης

Αποθέωση της φύσης, Η έδρα του Studio Ghibli είναι σε μια κατάφυτη πλαγιά και η μασκότ της εταιρείας, ο απόλυτα φανταστικός ήρωας που αγκαλιάζει με το όνομα Totoro έχει δώσει το όνομα του και στο περιβαλλοντικό ίδρυμα Totoro Fund που φροντίζει για την πλούσια πανίδα και χλωρίδα των λόφων στη Σαγιάμα της χώρας του.

“Στις ταινίες του Μιγιαζάκι οι άνθρωποι στις ταινίες Miyazaki μετατρέπονται σε χοίρους όταν χάνουν τα όνειρά τους, όταν ασχολούνται με τα ασήμαντα, όταν είναι σπάταλοι και σκέφτονται τι πραγματικά έχει σημασία στη ζωή “, εξηγεί ο Clements.

“Η αγαπημένη μου σκηνή από το Spirited Away είναι στην αρχή, όταν η Τσιχίρο και οι γονείς της περιπλανιούνται στην πόλη στην αρχή”, λέει. “Αν κάποιος δεν γνωρίζει ιαπωνικά δεν μπορεί να καταλάβει γιατί αυτή η βόλτα είναι πραγματικά ανατριχιαστική. Οι επιγραφές στους δρόμους της πόλης δεν είναι κανονικές. Τα καταστήματα οπτικών είναι ‘πωλητήρια ματιών’ με ΦΡΕΣΚΕΣ ΝΕΕΣ παραλαβές. Σε άλλα καταστήματα γράφει απλά ΚΡΕΑΣ ενώ σε ένα άλλο γράφει ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ. Εάν κάποιος θεατής παρατηρήσει τι εμπορεύεται αυτή η πόλη θα νιώσει δυσάρεστα, άβολα.”

Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο ως πρόθεση και εμποτισμένο στην τέχνη του Mιγιαζάκι. Αυτός ο κόσμος απειλείται από τους ενήλικες και τις συστημικές δυνάμες του άκρατου καταναλωτισμού. Αυτός ο κόσμος πρέπει να επιστρέψει στα πλάσματα που τον υφαίνουν, στα δέντρα, τους δράκους, τα άγρια ζώα, τα χρυσόψαρα. Κυρίως όμως αυτός ο κόσμος πρέπει να επιστρέψει στους μόνους που μπορούν να τον θεραπεύσουν.

Τα παιδιά και όσοι βλέπουν ως παιδιά.

Νοσταλγώντας μια επιστροφή στη Φύση, με σεβασμό στον κόσμο των πνευμάτων και με αέναη πάλη ενάντια στην κλιματική αλλαγή από θαρραλέα παιδιά που δεν έχουν πουλήσει την ψυχή τους στο διάολο, το Ταξίδι στη χώρα των θαυμάτων εξακολουθεί να μιλάει σε όλους.

Εντέλει, καταλήγει το BBC, οι ταινίες του Μιγιαζάκι όχι μόνο έπιασαν την οικολογική αφύπνιση του 20ου αιώνα, την καλλιέργησαν, και συνεχίζουν να μιλάνε στη γενιά των millennial που μεγαλώνουν με τη σιγουριά ότι αυτός ο κόσμος που τους κληροδοτούμε έχει ήδη καταστραφεί, ωστόσο οι νεαροί μαχητές επιμένουν και παλεύουν.

Η Γκρέτα θα συμφωνήσει.

⚠️This is an emergency alert for the general public⚠️#MindTheGap#LeadersClimateSummit#EarthDay#NoMoreEmptySummits pic.twitter.com/e1z1A783I2

— Greta Thunberg (@GretaThunberg) April 22, 2021