1984: σαν σήμερα ο Τζορτζ Όργουελ μας έμαθε τη δυστοπία

Όλα ξεκινούν κάπως έτσι:

“Ήταν μια λαμπρή κρύα μέρα του Απρίλη, και τα ρολόγια έδειχναν μία η ώρα το μεσημέρι.”

Και μετά όλα πάνε πολύ χειρότερα γιατί σαν σήμερα, 72 χρόνια πριν, στις 8 Ιουνίου του 1949, ο Τζορτζ Όργουελ μας παρέδωσε την δυστοπία των καιρών μας πριν τη ζήσουμε. Το μυθοπλαστικό σύμπαν του στο “1984” δεν μοιάζει απλά αλλά είναι πιο αληθινό από ποτέ.

Το βιβλίο -ένας “αποκαλυπτικός κώδικας των χειρότερων φόβων μας” για τον Άντονι Μπέρτζες, συγγραφέα του εξίσου δυστοπικού “Το κουρδιστό πορτοκάλι”- που έγινε ξανά επιτυχία με αφορμή την άνοδο του Τραμπ στη διεθνή πολιτική σκηνή και τη δικτατορία της τεχνολογίας στην υπηρεσία της λάθος ατζέντας έχει μιλήσει για τα “εναλλακτικά γεγονότα” και τις “ψευδείς ειδήσεις”, έχει προειδοποιήσει για τα fake news και τα deep fakes δεκαετίες πριν και έγινε ένας εμβληματικός επίλογος στη συγγραφική καριέρα του. Ο Όργουελ πέθανε διακόσιες μέρες μετά την πρώτη έκδοσή του.

Κληροδοτώντας την ιδέα του Μεγάλου Αδελφού σε όλους -από τα κέντρα εξουσίας που υιοθετούν τις πρακτικές χειραγώγησης στο όνομα μιας τρομολαγνείας που συμφέρει μέχρι την απλόχερη κοινοποίηση προσωπικών δεδομένων στα social media και σε κάθε είδους εφαρμογές του smartphone μας- το 1984 είναι ένα σοκαριστικά γοητευτικό βιβλίο με κυρίαρχο παράδοξο. Αν και γραμμένο στη μεταπολεμική Ευρώπη το αριστούργημα του Όργουελ είναι ο εφιάλτης της ζωής μας.

Ένα κλασικό έργο που “διαβάζουν οι άνθρωποι όταν είναι νέοι και στη συνέχεια το ξαναδιαβάζουν όταν μεγαλώνουν, φθάνοντας σε μια διαφορετική κατανόηση των πραγμάτων” όπως έχει πει η Τζιν Σίτον, καθηγήτρια Ιστορίας των ΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο του Ουεστμίνστερ και διευθύντρια του ιδρύματος Τζορτζ Όργουελ, το “1984” εκδόθηκε σαν σήμερα για να μας αφυπνίσει για όλα όσα γίνονται για εμάς, χωρίς εμάς.

‘Who controls the past controls the future. Who controls the present controls the past.’

Nineteen Eighty-Four by George Orwell, first published #OnThisDay in 1949

What's your favourite quote from the dystopian classic?#TuesdayThoughts pic.twitter.com/JS4uR5k0se

— Penguin Books UK (@PenguinUKBooks) June 8, 2021

Με αφορμή την επέτειο, παραθέτουμε ένα αριστουργηματικό animation από τις Mathilde Ammar & Camille Grangier (aka Bonnes Feuilles), έξι αποσπάσματα από το βιβλίο και 10 κομμάτια που έχουν εμπνευστεί από τις σελίδες και τους εφιάλτες του.

Δείτε, διαβάστε, ακούστε, σκεφτείτε.

1.

-Πώς βεβαιώνεται κάποιος για τη δύναμη του πάνω σε ένα άλλο, Γουίνστον ;

Ο Γουίνστον σκέφτηκε:

-Κάνοντας τον να υποφέρει, είπε.

-Ακριβώς. Κάνοντας τον να υποφέρει. Η υπακοή δεν αρκεί.

Αν δεν υποφέρει, πως μπορεί να είσαι βέβαιος πως υπακούει στη δική σου θέληση και όχι στη δική του;

Δύναμη είναι να επιβάλλεις πόνο και ταπείνωση.

Δύναμη είναι να κομματιάσεις το ανθρώπινο μυαλό και να το συναρμολογήσεις πάλι δίνοντας του το σχήμα που θέλεις εσύ. Αρχίζεις να καταλαβαίνεις τι κόσμο δημιουργούμε; Είναι ακριβώς το αντίθετο από τις ανόητες ηδονιστικές ουτοπίες που είχαν οραματιστεί οι παλιοί μεταρρυθμιστές.

Είναι ένας κόσμος φόβου και προδοσίας και βασανιστηρίων. Ένας κόσμος καταπιεστών και καταπιεζομένων, ένας κόσμος που όσο τελειοποιείται θα γίνεται όλο και πιο ανελέητος.

[…] Οι παλιοί πολιτισμοί ισχυρίζονταν πως βασίζονταν πάνω στην αγάπη και τη δικαιοσύνη. Ο δικός μας βασίζεται στο μίσος. Στο δικό μας κόσμο δε θα υπάρχουν άλλα συναισθήματα εκτός από το φόβο, την οργή, τη θριαμβολογία και την ταπείνωση. Όλα τα άλλα θα τα καταπνίξουμε-όλα!

Ήδη τώρα καταστρέφουμε τις συνήθειες της σκέψης που έχουν επιζήσει από την Προ-Επαναστατική εποχή. Σπάσαμε τα δεσμά που ένωναν τους γονείς με τα παιδιά, τους άνδρες με τους άνδρες και τον άνδρα με τη γυναίκα. Κανένας δεν τολμά πια να εμπιστευτεί τη γυναίκα του, το παιδί του ή το φίλο του. Στο μέλλον όμως δε θα υπάρχουν ούτε γυναίκες, ούτε φίλοι. Τα παιδιά θα τα παίρνουμε από τη μητέρα τους μόλις γεννιώνται όπως παίρνει κανείς τα αυγά από την κότα. Το σεξουαλικό ένστικτο θα ξερριζωθεί. Η αναπαραγωγή θα είναι μια ετήσια τυπική διαδικασία όπως η ανανέωση του δελτίου τροφίμων.

Δε θα υπάρχει γέλιο παρά μόνο το γέλιο του θριάμβου για κάποιο νικημένο εχθρό.

Δε θα υπάρχει τέχνη, λογοτεχνία, επιστήμη. Όταν θα είμαστε παντοδύναμοι δε θα έχουμε πια ανάγκη την επιστήμη.

Δε θα υπάρχει διάκριση ανάμεσα στην ομορφιά και την ασχήμια.

Δε θα υπάρχει πια η περιέργεια ούτε η χαρά της ζωής.

Δε θα υπάρχει άμιλλα.

Αν θέλεις μια εικόνα του μέλλοντος, φαντάσου μια μπότα να πατάει το πρόσωπο ενός ανθρώπου-για πάντα …

2.

Θυμάσαι, συνέχισε, που έγραψες στο ημερολόγιό σου “Ελευθερία είναι η ελευθερία να λες ότι δύο και δύο ίσον τέσσερα”; Ο Ο’Μπράιαν σήκωσε το αριστερό του χέρι, με την πλάτη του γυρισμένη στον Γουίνστον, με τα τέσσερα δάκτυλα εκτεταμένα και τον αντίχειρα κρυμμένο.

-Πόσα δάκτυλα είναι αυτά, Γουίνστον;

-Τέσσερα.

-Κι αν το Κόμμα πει ότι δεν είναι τέσσερα, αλλά πέντε, τότε πόσα είναι;

-Τέσσερα.

Η λέξη τέλειωσε με μια κραυγή πόνου.

3.

Ο Πόλεμος είναι ειρήνη. Η ελευθερία είναι σκλαβιά. Η άγνοια είναι δύναμη.

Ο πόλεμος κατ’ ουσίαν είναι η καταστροφή, όχι απαραίτητα της ανθρώπινης ζωής, αλλά των προϊόντων του ανθρώπινου μόχθου. Ο πόλεμος είναι ο τρόπος με τον οποίο μπορούν να καταστραφούν, να διαλυθούν στη στρατόσφαιρα ή να βυθιστούν στα βάθη της θάλασσας υλικά, που αλλιώς θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να κάνουν τις μάζες να ζουν πιο άνετα και κατά συνέπεια να σκέφτονται περισσότερο απ’ όσο είναι επιθυμητό.

4.

Οι μάζες δεν επαναστατούν ποτέ από μόνες τους και δεν επαναστατούν ποτέ μόνο και μόνο γιατί καταπιέζονται. Μάλιστα, όσο δεν τους επιτρέπεται να έχουν μέτρο σύγκρισης, ούτε καν παίρνουν είδηση πως καταπιέζονται.

5.

Πάντα, σε κάθε στιγμή, θα υπάρχει η αγαλλίαση της νίκης, η συγκίνηση να ποδοπατάς έναν ανήμπορο εχθρό. Αν θέλεις μια εικόνα του μέλλοντος, φαντάσου μια μπότα να πατάει το πρόσωπο ενός ανθρώπου — για πάντα.

6.

Δεν μας ικανοποιεί η παθητική υπακοή, ούτε καν η απόλυτη υποταγή. Όταν τελικά θα παραδοθείς σε εμάς, αυτό θα πρέπει να γίνει με τη δική σου ελεύθερη βούληση. Δεν καταστρέφουμε τους αντιρρησίες επειδή μας αντιστέκονται –όσο κάποιος μας αντιστέκεται δεν τον καταστρέφουμε. Τον μεταπείθουμε, ελέγχουμε τη σκέψη του, τον μετασχηματίζουμε. Καίμε κάθε κακό και κάθε ψευδαίσθηση που υπάρχει μέσα του, τον φέρνουμε στη δική μας πλευρά, όχι μόνο εμφανισιακά, αλλά γενικότερα –σωματικά και ψυχικά. Τον κάνουμε έναν από μας πριν τον σκοτώσουμε. Είναι ανυπόφορη για μας η ύπαρξη έστω και μιας λανθασμένης σκέψης, οπουδήποτε στον κόσμο, όσο μυστική και αδύναμη αν είναι αυτή. Ακόμα και τη στιγμή του θανάτου δεν μπορούμε να επιτρέψουμε την παραμικρή απόκλιση… κάνουμε το μυαλό να δουλεύει σωστά πριν το ανατινάξουμε.”

10 τραγούδια με έμπνευση τη δυστοπία του 1984

Από το punk rock στη rap, ο Όργουελ έδωσε έμπνευση σε δημιουργούς αφυπνισμένους. Αυτά είναι δέκα από τα καλύτερα κομμάτια που γράφτηκαν με εκκίνηση τις δυστοπικές σελίδες του Βρετανού δημοσιογράφου και συγγραφέα.

1. David Bowie, “1984”

2. Subhumans, “Big Brother”

3. Eurythmics, “Ministry of Love”

4. Rage Against The Machine, “Testify”

5. Douglas Dare, “Doublethink”

6. Dead Kennedys, “California Über Alles”

7. Aesop Rock, “One Brick”

8. Radiohead, “2+2=5”

9. Stevie Wonder, “Big Brother”

10. The Jam, “Standards”